Μία από τις σημαντικές προγλωσσικές δεξιότητες είναι η βλεμματική επαφή. Παράλληλα αποτελεί και μέσο επικοινωνίας, κυρίως κατά τη διάρκεια ενός διαλόγου. Όταν κοιτάζουμε το πρόσωπο του συνομιλητή μας, λαμβάνουμε σημαντικές πληροφορίες για τα συναισθήματά του και τις εξωλεκτικές εκφράσεις του.
Τα παιδιά με αντίστοιχα ελλείμματα, μπορεί να παρουσιάζουν στιγμιαία βλεμματική επαφή, η οποία πολλές φορές μεταφράζεται από τους γονείς, ως μειωμένο ενδιαφέρον για επικοινωνία. Κοιτάζοντας παράλληλα ένα αντικείμενο, είναι μία αλλη σημαντική επικοινωνιακή δεξιότητα. Το παιδί κοιτάζει ένα αντικείμενο, ο γονέας σχολιάζει το αντικείμενο κι αυτό αποτελεί την έναρξη μίας συζήτησης .
Η βελτίωση της βλεμματικής επαφής επιτυγχάνεται με απλούς τρόπους, Για παράδειγμα, όταν το παιδί μας κοιτάξει στiγμιαία, μπορούμε να κάνουμε γκριμάτσα ή να του δείξουμε κάτι ενδιαφέρον. Λαμβάνουμε όλες τις ευκαιρίες για επικοινωνία με το παιδί και τις εξελίσσουμε, όπως περιμένοντας για 1 δευτερόλεπτο πριν να δώσουμε στο παιδί το νερό του ή κάτι άλλο που χρειάζεται. Η ενίσχυση της βλεμματικής επαφής θα πρέπει να γίνεται με φυσικούς τρόπους, για αυτό αποφεύγουμε να στρέφουμε το πρόσωπο του παιδιού προς το μέρος μας.
Παιχνίδια ενίσχυσης βλεμματικής επαφής
Φούσκες, μπαλόνια και γενικά ό,τι μπορεί να είναι ενδιαφέρον για το παιδί , ώστε να το παρακολουθεί.
Το παιδί κοιτάζει το πρόσωπό μας όταν φουσκώνουμε το μπαλόνι ή κάνουμε φούσκες. Περιμένουμε να υπάρξει βλεμματική επαφή για να φυσήξουμε για την επόμενη φούσκα.
Θορυβώδη παιχνίδια
Οι σφυρίχτρες, οι καραμούζες, τα κουδουνάκια μπορούν ευχάριστα να χρησιμοποιηθούν εδώ. Διαλέγουμε ένα παιχνίδι και προκαλούμε θόρυβο. Το κρατάμε ακίνητο και περιμένουμε την βλεμματική επαφή του παιδιού ώστε να το ξανακάνουμε.
Μάσκες προσώπου και μαύρα ή εντυπωσιακά γυαλιά
Εναλλάσσοντας τη μάσκα ή τα γυαλιά στο πρόσωπό μας, προκαλούμε το ενδιαφέρον του παιδιού.
Τραγούδια και ρίμες
Τραγουδάμε ρυθμικά τραγουδάκια με το παιδί και ταυτόχρονα κάνουμε κινήσεις με το σώμα μας. Ξαφνικά παύουμε να τραγουδάμε κι αρχίζουμε πάλι μόνο όταν μας κοιτάξει το παιδί.
Face painting
Βάφουμε το πρόσωπο μας και του παιδιού. Το παιδί περιεργάζεται τις αστείες φάτσες μας. Χρησιμοποιούμε καθρέφτη αν δούμε ότι το παιδί δυσκολεύεται και στη συνέχεια τον αποσύρουμε.
Και μην ξεχνάμε …Το παιδί θα μας κοιτάξει όταν εκείνο θέλει…
Σαφώς χρησιμοποιούμε κάποιες από τις ίδιες στοματοπροσωπικές δομές, για τη σίτιση και την ομιλία.˙Οι δεξιότητες αυτές αναπτύσσονται παράλληλα. Τα παιδιά ξεκινούν να αναπτύσσουν τις βασικές στοματοπροσωπικές κινήσεις που χρησιμοποιούνται στη σίτιση (π.χ. κίνηση χειλιών, γλώσσας, υπερώας), ώστε να αποκτήσουν τις πιο περίπλοκες δεξιότητες που απαιτούνται για την παραγωγή λόγου. Τα μωρά συνήθως αναπτύσσουν συγκεκριμένες στοματοπροσωπικές κινήσεις για την σίτισή τους, προτού συνδυάσουν αυτές τις κινήσεις με ήχο, στο βάβισμα. Τα μωρά τυπικά αυξάνουν την παραγωγή φωνημάτων τους και το εύρος των ήχων τους, αφότου έχουν εισέλθει στο στάδιο, όπου έχει γίνει εισαγωγή τροφών με περισσότερη υφή.
Υπάρχει όμως άμεση σύνδεση μεταξύ των δύο αυτών δεξιοτήτων;
Όταν τα παιδιά δυσκολεύονται με συγκεκριμένες στοματικές κινήσεις, όπως επίσης και με τον συντονισμό κατά την διάρκεια της σίτισης, είναι πολύ πιθανόν να συναντήσουν παρόμοιες δυσκολίες στην παραγωγή ήχων της ομιλίας. Για παράδειγμα, το παιδί που έχει δυσκολίες με την ανύψωση του άκρου της γλώσσας στη σίτιση, πιθανόν να έχει δυσκολίες με την ανύψωση του άκρου της γλώσσας στην ομιλία. Παρόλα αυτά, αυτό από μόνο του δεν αποδεικνύει πως οι στοματικές κινήσεις στη σίτιση, απαιτούνται και για την ανάπτυξη ομιλίας – διαφορετικά, τα μωρά που τρέφονται αποκλειστικά μέσω σωλήνα σίτισης, δε θα ανέπτυσσαν ομιλία. Αυτά τα παιδιά μπορεί να μην είχαν εμπειρίες στοματικής σίτισης, αλλά μπορούν να αναπτύσσουν τον λόγο, χωρίς δυσκολία. Αυτό υποδηλώνει πως είναι πολύ σημαντικές κι άλλες στοματικές εμπειρίες, πέραν της σίτισης, οι οποίες συμβάλλουν στην ανάπτυξη του λόγου. Για παράδειγμα, τα παιδιά, μπορούν να αναπτύσσουν τις στοματικές τους δεξιότητες μέσω της μάσησης των παιχνιδιών, αντικειμένων, δαχτύλων κλπ – εξερευνώντας τον αισθητηριακό τους κόσμο μέσω του στόματος και της γλώσσας. Επεξεργάζονται τις υφές των αντικειμένων, όπως επίσης ανακαλύπτουν τί μπορεί να κάνει η στοματική τους δομή (χείλη, γλώσσα, υπερώα, παρειές). Αυτή η αισθητηριακή επίγνωση είναι επίσης απαραίτητο κομμάτι της ανάπτυξης του λόγου.
Επομένως υπάρχει ξεκάθαρα μια σύνδεση μεταξύ σίτισης και ανάπτυξης ομιλίας καθώς και τα δύο αυτά συστήματα χρησιμοποιούν την ίδια ανατομία και παρόμοιες διαδικασίες.
Η ανάπτυξη σίτισης ξεκινά με επαναλαμβανόμενο πιπίλισμα. Αυτή είναι μια δεξιότητα που τα μωρά βελτιστοποιούν και τελειοποιούν με το χρόνο. Με τον ίδιο τρόπο το βάβισμα, που αποτελεί την βάση ανάπτυξης του λόγου, είναι κι αυτό επαναλαμβανόμενο και βελτιστοποιείται με το χρόνο. Παρόλα αυτά, κάποιοι επιστήμονες πιστεύουν πως η ομιλία και η σίτιση αναπτύσσονται σαν δύο διαφορετικά μονοπάτια στον εγκέφαλο. Αυτά τα δύο συστήματα είναι αλληλένδετα, όμως το μονοπάτι ανάπτυξης του λόγου δεν εξαρτάται από το μονοπάτι της σίτισης. Επομένως δεν φαίνεται να υπάρχει κάποια άμεση αιτιολογική σύνδεση – δηλαδή, εάν το παιδί έχει δυσκολίες στην σίτιση, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα συναντήσει δυσκολίες με την παραγωγή ήχων και λόγου. Παρόμοια, τα παιδιά που έχουν δυσκολίες στους ήχους του λόγου, δεν έχουν απαραίτητα δυσκολίες στη σίτιση. Αυτό που είναι σημαντικό είναι σε κάθε παιδί που έχει δυσκολίες με την σίτιση, να δίνονται οι ευκαιρίες να εξασκηθεί στην απόκτηση αυτών των δεξιοτήτων, μέσω κινητικών και αισθητηριακών εμπειριών και μέσω παρατήρησης των ενηλίκων να κάνουν χρήση αυτών των δεξιοτήτων. Ενόσω η πλειονότητα των παιδιών αναπτύσσουν στοματικοκινητικές δεξιότητες, πρωτίστως μέσω της σίτισης και εν συνεχεία γενικεύουν αυτές, για την παραγωγή λόγου, άλλα παιδιά πιθανόν να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους αρχικά μέσω του παιχνιδιού με ήχους και εν συνεχεία να γενικεύσουν αυτές τις δεξιότητες, για να τις χρησιμοποιήσουν για τη σίτιση.
«Το παιδί μου δεν μασάει…αυτό, θα επηρεάσει και την ομιλία του;»
Τα παιδιά μπορεί να δυσκολεύονται στη μάσηση για πολλούς διαφορετικούς λόγους. Κάποια παιδιά έχουν την ικανότητα και τις δεξιότητες να μασήσουν (π.χ. έχουν επαρκείς στοματικές κινήσεις και τον συντονισμό τους για να μασήσουν) αλλά δεν μασάνε όταν τους δίνεται κατάλληλη τροφή. Αυτά τα παιδιά μπορεί να έχουν κάποιου είδους αισθητηριακή ή συμπεριφορική δυσκολία στην σίτιση. Για παράδειγμα, μπορεί να κρατάνε την στέρεη τροφή στο στόμα τους χωρίς να την δαγκώνουν/μασάνε…ή μπορεί να δέχονται να φάνε μόνο πολτοποιημένη τροφή που να μπορούν να καταπιούν κατευθείαν χωρίς καμία άλλη στοματική χρήση ή μάσηση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το παιδί μπορεί να μην έχει κάποια δυσκολία με την κινητικότητα – κινητικότητα την οποία μετέπειτα θα χρησιμοποιήσει για την ανάπτυξη του λόγου.
Πηγές
www.feedingtalk.co.uk/ , Pediatric Dysphagia: Physiology, Assessment, and Management, Pamela Dodrill, Memorie M Gosa 2015
Η σειρά προσχολικών βιβλίων με ήρωα τον Αρκουδάκο, αποτελείται από βιβλία μικρού σχήματος, από ανθεκτικό χαρτόνι, με κινούμενα μέρη που κρατούν αμείωτο το ενδιαφέρον των παιδιών!
“Οι πρώτες μου λέξεις” – Εκδόσεις Μεταίχμιο
Το βιβλίο περιέχει πάνω από 200 λέξεις, που αποτελούν βασικό λεξιλόγιο των παιδιών σε ηλικία 1-2 ετών. Τα παιδιά θα διασκεδάσουν ατέλειωτες ώρες ανακαλύπτοντας τον κόσμο που τα περιβάλλει: από τα ρούχα ως τα οχήματα και από το σπίτι ως την εξοχή.
“Τικ και Τέλα” – Εκδόσεις Ίκαρος
Παραμύθια με μεγάλες εικόνες και σύντομο κείμενο, που κάθε φορά , βοηθούν τα παιδιά, να αντιληφθούν έννοιες όπως η συγγνώμη και η φιλία.
“Θα σ’αγαπώ ότι κι αν γίνει”- Εκδόσεις Πατάκη.
Πολύ αγαπησιάρικο βιβλίο με όμορφη και τρυφερή εικονογράφηση. Το θέμα του, είναι μια μαμά που εφευρίσκει τρόπους, ώστε να αποδεικνύει στο παιδί της, πως η αγάπη των γονιών δεν έχει όρια ό,τι κι αν γίνει.
“ Ο Ρένος”- Εκδόσεις Πατάκη
Η εικονογράφηση και η ίδια η ιστορία αναμειγνύονται με ήχους από μουσικές όπως του Βιβάλντι, αλλά και με άλλους φυσικούς ήχους, όπως νερό, ροχαλητό, βάρκα, φιλάκι κ.α. Εξαιρετική σειρά βιβλίων, που προσφέρει στα παιδιά γνωριμία με τον κόσμο των ήχων.
Η ανάγνωση των βιβλίων, αποτελεί εξαιρετική τεχνική ανάπτυξης της ομιλίας των παιδιών. Χρησιμοποιώντας τις εικόνες ως μέσο, διαβάζουμε το κείμενο κι εμπλουτίζουμε με δικά μας λόγια και ερωτήσεις. Είναι πολύ σημαντική η αλλαγή του τόνου της φωνής μας, ώστε να παραμένει αμείωτο το ενδιαφέρον του παιδιού. Η προσπάθεια εκμαίευσης λέξων, θα ήταν ωφέλιμο να γίνεται με έμμεσο τρόπο και όχι με συνεχείς προτροπές όπως “Πες το κι εσύ”. Η διαδραστικότητα των βιβλίων και ο δικός μας τρόπος ανάγνωσης, είναι τα χαρακτηριστικά, που τελικά θα ωφελήσουν την αντίληψη κι έκφραση του παιδιού.
Το παιχνίδι αποτελεί την κύρια δραστηριότητα των παιδιών και προσφέρει αμέτρητα οφέλη στο παιδί. Ο εμπλουτισμός της εκάστοτε δραστηριότητας με λόγια, καλλιεργεί τις γλωσσικές δεξιότητες ενός παιδιού. Σχολιάστε, περιγράψτε, χρησιμοποιήστε νέες λέξεις και πάνω απ’ όλα χαρείτε. Το παιχνίδι είναι ελεύθερη διαδικασία για τον άνθρωπο η οποία δεν αποσκοπεί σε ένα στόχο αλλά σε πολλούς: είναι χαρά, μάθηση, επικοινωνία και γι’ αυτό και διαφέρει από την εργασία. Άρα στόχος μας θα είναι να χαρεί το παιδί και να περάσει όμορφα μαζί μας και μέσα απ’ αυτή τη διαδικασία να αναπτύξει και τις γλωσσικές δεξιότητες.
Τί είναι το παιχνίδι;
“Το παιχνίδι είναι ένα μέσο ανάπτυξης της νοημοσύνης και άλλων δεξιοτήτων“( Piaget)
“Το παιχνίδι είναι έκφραση του υποσυνείδητου και της φαντασίας των παιδιών” (Freud)
Παρακάτω θα σας προτείνω μερικά παιχνίδια ανά ηλικία.
Ξεκινάμε με την ηλικία των 0-12 μηνών. Το παιδί ξεκινάει με το αισθητικοκινητικό και κοινωνικό παιχνίδι. Οι αισθήσεις είναι το βασικό εργαλείο σ΄ αυτή την ηλικία. Το παιδί μαθαίνει βλέποντας, ακούγοντας, μυρίζοντας, καθώς και μέσω της γεύσης και της κίνησης. Στη συνέχεια, αρχίζει να χειρίζεται τα παιχνίδια με περισσότερο λειτουργικό τρόπο, σταματάει δηλαδή να πιάνει το αμαξάκι και να το βάζει στο στόμα του και ξεκινάει να το σπρώχνει σιγά σιγά μπρος πίσω. Μπορεί να βάζει και να βγάζει τα παιχνίδια από το κουτί και είναι σε θέση να παίζει το “πάρε δώσε” με διάφορα αντικείμενα. Σ΄ αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί πως η εντολή ‘’πάρε δώσε’’ είναι πολύ σημαντική για την εξέλιξη του παιδιού. Τέλος, αρχίζει το συναισθηματικό δέσιμο μεταξύ γονέων και παιδιού μέσω του παιχνιδιού. Το παιδί αρχίζει να αναζητά την επαφή με τους γονείς μέσα από το παιχνίδι αλλά και να ταυτίζει το πρόσωπο με συγκεκριμένο παιχνίδι.
Τα προτεινόμενα παιχνίδια γι αυτή την ηλικία είναι:
Παιχνίδια με ηχητικά και οπτικά ερεθίσματα
Μαλακά παιχνίδια όπως λούτρινα, με έντονα χρώματα
Κυπελλάκια ή βαρελάκια κλιμακούμενου μεγέθους
Πυραμίδα με πλαστικά δακτυλίδια
Μαλακούς μεγάλους κύβους,
Παιχνίδια με ήχους και φωτάκια,
Παιδικός καθρέπτης,
Κρίκοι οδοντοφυΐας,
Γυμναστήριο, το οποίο περιέχει αρκετές από τις παραπάνω δραστηριότητες.
Το επόμενο μας στάδιο είναι η ηλικία των 12-24 μηνών. Εδώ το παιδί ξεκινάει να εξερευνά τα παιχνίδια και σταματάει να τα βάζει στο στόμα του. Αρχίζει σιγά σιγά να ασχολείται μαζί τους με λειτουργικό τρόπο. Απολαμβάνει έντονα τα κινητικά παιχνίδια και αρχίζει να παίρνει μέρος σε ομάδες παιδιών χωρίς όμως να μοιράζεται τα παιχνίδια μαζί τους. Πολύ σημαντικό σ΄αυτή την ηλικία είναι ότι το παιδί ξεκινάει το συμβολικό του παιχνίδι με αληθινά αντικείμενα. Χρησιμοποιεί δηλαδή τα αληθινά αντικείμενα ως παιχνίδια. Για παράδειγμα, μπορεί να κάνει ένα αρκουδάκι μπάλα και να το κλωτσήσει ή μπορεί να κάνει την κατσαρόλα της μαμάς τύμπανο και να παίζει μουσική.
Τα προτεινόμενα παιχνίδια γι΄αυτή την ηλικία είναι:
Απλά κατασκευαστικά παιχνίδια,
ενσφηνώσεις με 3 – 4 κομμάτια,
τουβλάκια,
κύβοι,
μαρκαδόροι,
κουκλόσπιτα,
σετ μαγειρικής, κούκλες, καθημερινά αντικείμενα,
βιβλία με μεγάλες χαρούμενες εικόνες,
πάνινες κούκλες και αρκουδάκια,
σετ εργαλείων (πχ. Γιατρού)
Πηγές: The Development of Play 1 to 14 Years, Occupational Therapy Skills Builders www.child-development-guide.com Eικόνες από: www.pexels.com
Η πρώτη προσέγγιση του γονέα προς τον θεραπευτή, περιέχει πάντα ένα αίτημα αξιολόγησης. Η συνήθης αιτία παραπομπής είναι η ομιλία και συγκεκριμένα η άρθρωση. Η αξιολόγηση που ακολουθεί, διαμορφώνεται βάσει αιτήματος του γονέα, όμως ο θεραπευτής ελέγχει όλους τους τομείς λόγου, ομιλίας κι επικοινωνίας του παιδιού. Πολλές φορές, κατά τη λήψη ιστορικού, διαμορφώνεται κι επιπλέον αίτημα, που αφορά άλλον τομέα δεξιοτήτων όπως είναι πχ η σίτιση του παιδιού. Παρακάτω ακολουθεί ένας συνοπτικός πίνακας διαδικασίας λογοθεραπευτικής αξιολόγησης που αφορά μόνο την άρθρωση και τη φωνολογία.
Στάδια
Διαδικασία
Στοματοκινητικός έλεγχος
Αξιολογούμε τις δομές του μηχανισμού ομιλίας ως προς την ανατομική κατασκευή, την κινητικότητα, τη διαδοχοκίνησή τους.
Δοκιμασίες φωνολογίας κι άρθρωσης
Χορηγούμε δοκιμασίες άρθρωσης και φωνολογίας οι οποίες περιέχουν κυρίως κατονομασία εικόνων και γίνεται καταγραφή των λανθασμένων παραγωγών του παιδιού.
Λήψη αυθόρμητου γλωσσικού δείγματος παιδιού
Αναλύουμε το φωνητικό ρεπερτόριο του παιδιού και γίνεται φωνημική καταγραφή και καταγραφή φωνολογικών διεργασιών.
Εκτίμηση καταληπτότητας ομιλίας
Συγκρίνεται ο αριθμός λέξεων που γίνεται καταληπτός από τον ακροατή, με τον συνολικό αριθμό λέξεων που παράγει το παιδί.
Εξέταση ταχύτητας ομιλίας κι αντήχησης
Για την ταχύτητα, υπολογίζουμε τον αριθμό λέξεων που παράγει το παιδί ανά λεπτό, σε συγκεκριμένο δείγμα ομιλίας. Η αντήχηση ελέγχεται μέσω αυθόρμητου λόγου, καθώς και με δομημένες δοκιμασίες.
Ανάλυση παρατηρήσεων από το ιατρικό κι αναπτυξιακό ιστορικό του παιδιού.
Αναλύουμε όλες τις παρατηρήσεις και τις συνδυάζουμε με τα αποτελέσματα της αξιολόγησής μας.
Διαγνωστικά αποτελέσματα
Προσδιορίζουμε τη διαταραχή ομιλίας και προτείνουμε κατάλληλο θεραπευτικό πρόγραμμα για το παιδί.
Οκαλίδου, Α., (2008)
Βιβλιογραφία
Οκαλίδου, Α., (2008). Ομιλία: Ανάπτυξη και διαταραχές τεμαχιακής δομής. Στο: Νικολόπουλος, Δ., (επιμέλεια). Γλωσσική ανάπτυξη και διαταραχές. Τόπος
